Decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego hafciarstwo pałuckie zostało oficjalnie wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Tym samym, jeden z najbardziej charakterystycznych i zarazem historycznych elementów lokalnej tożsamości mieszkańców regionu Pałuk zyskał ogólnopolskie uznanie.
Haft pałucki, obok haftu sieradzkiego, kultury toruńskiego piernika i wiślańskiego kolędowania, znalazł się w gronie czterech nowych elementów dziedzictwa, które uzupełniły prestiżową listę. To istotny krok w kierunku formalnej ochrony i promocji tradycji ludowej, zakorzenionej głęboko w kulturze regionu, w tym również w Wielkopolsce.
Pałuki obejmują swoim zasięgiem część województw kujawsko-pomorskiego (Kcynia, Szubin, Żnin) oraz wielkopolskiego (Wągrowiec i okolice). Właśnie z tych terenów pochodzi hafciarstwo pałuckie, którego historia sięga przełomu XIX i XX wieku. W czasach nasilonej germanizacji haftowane elementy stroju ludowego pełniły funkcję manifestu narodowej tożsamości i przynależności kulturowej. Stroje, a szczególnie ozdobne czepce z bandami, stanowiły symbol oporu i dumy z polskości.
Charakterystyczną cechą haftu pałuckiego jest zastosowanie białych nici na tkaninach lnianych, bawełnianych i tiulowych oraz czarnych nici używanych wyłącznie na czerwonym płótnie – materiale wykorzystywanym do szycia halek, tzw. piekielnic. Wzory roślinne – kwiaty, gałązki, liście i owoce – zdobiły tradycyjne koszule, halki, fartuchy i wspomniane czepce. Dziś techniki hafciarskie wykorzystywane są również w dekoracji elementów codziennego użytku, takich jak obrusy, serwetki czy pościel.
Haft ten wyróżnia się wyjątkową wypukłością i bogactwem ściegów, a jego zachowanie w lokalnej świadomości możliwe było m.in. dzięki systematycznym kursom hafciarskim prowadzonym od lat 50. XX wieku oraz Ogólnopolskiemu Konkursowi Sztuki Ludowej Pałuk im. Wandy Szkulmowskiej, odbywającemu się nieprzerwanie od 1963 roku.
Wniosek o wpis na krajową listę został przygotowany przez depozytariuszy z obu województw, przy merytorycznym wsparciu Muzeum Etnograficznego w Toruniu, Kingi Turskiej-Skowronek – kustoszki i opiekunki twórców ludowych z Wielkopolski – oraz Anny Baran z Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Istotną rolę w promocji i ochronie hafciarstwa pałuckiego odgrywa Muzeum Regionalne w Wągrowcu, przy którym działa jedno z największych w Polsce kół rękodzielniczych. Od ponad dekady prowadzi ono aktywną działalność edukacyjną i artystyczną. Do najważniejszych postaci związanych z tą tradycją należą Krystyna Ługiewicz, a także członkinie Stowarzyszenia Twórców Ludowych: Iwona Nowak, Maria Tomczak, Krystyna Bylicka i Maria Gruchała.
Wpis na krajową listę stanowi nie tylko wyraz uznania, lecz również otwiera drogę do dalszych działań na poziomie międzynarodowym – w tym ubiegania się o miejsce na liście UNESCO. Już teraz decyzja resortu kultury wzmacnia lokalną dumę i świadomość dziedzictwa, którego wartość wykracza daleko poza granice regionu.
Haft pałucki i jego twórców będzie można podziwiać podczas finału 63. edycji Konkursu Sztuki Ludowej Pałuk im. Wandy Szkulmowskiej, który odbędzie się 26 kwietnia 2025 roku w Szubińskim Domu Kultury.
